Sam Bankman-Fried: Từ người hùng thành kẻ tội đồ

Trong những năm đầu của thị trường tiền mã hoá, Sam Bankman-Fried (SBF) từng được xem là hình mẫu lý tưởng: một thiên tài trẻ tuổi, CEO của sàn giao dịch FTX và quỹ đầu tư Alameda Research, người được ví như “Warren Buffett thế hệ mới” trong giới crypto. Tuy nhiên, chỉ sau một đêm, hình tượng ấy sụp đổ hoàn toàn khi FTX tuyên bố phá sản và Sam bị bắt với hàng loạt cáo buộc hình sự. Câu chuyện về SBF không chỉ là bi kịch cá nhân mà còn là hồi chuông cảnh tỉnh cho cả thị trường tiền mã hóa đang lớn lên trong hỗn loạn và lòng tham.

Hành trình lên đỉnh: “Người hùng của hệ crypto”

Sam Bankman-Fried sinh năm 1992 trong một gia đình học thuật tại Stanford. Sau khi tốt nghiệp MIT, Sam bắt đầu sự nghiệp tại Jane Street Capital – một công ty giao dịch định lượng nổi tiếng. Nhưng chính vào năm 2017, khi thành lập Alameda Research, sự nghiệp của anh bắt đầu cất cánh.

Thị trường crypto lúc đó còn non trẻ, thiếu thanh khoản, chênh lệch giá cao. SBF đã tận dụng lợi thế giao dịch chênh lệch (arbitrage) giữa các sàn quốc tế và sàn Nhật Bản, kiếm được hàng triệu USD mỗi ngày. Thành công đó đặt nền móng cho sự ra đời của FTX vào năm 2019 – một sàn giao dịch crypto hiện đại, thân thiện với người dùng và được thiết kế bởi chính những người hiểu rõ nhu cầu của trader.

FTX nhanh chóng trở thành một trong những sàn giao dịch lớn nhất thế giới. SBF trở thành gương mặt quen thuộc tại các hội nghị tài chính, có mặt trong danh sách Forbes 30 Under 30, được truyền thông ca ngợi như “người sẽ làm crypto trở nên chính thống”. Với phong cách tóc rối, quần short, từ thiện theo trường phái hiệu quả (Effective Altruism), Sam được coi như người trẻ đi ngược lại hệ thống cũ để tạo ra một hệ thống mới, minh bạch và công bằng hơn.

Cú ngã lịch sử: FTX sụp đổ trong vài ngày

Tháng 11/2022, một bài báo từ CoinDesk tiết lộ bảng cân đối kế toán của Alameda Research có dấu hiệu bất thường: phần lớn tài sản là token FTT – đồng tiền do chính FTX phát hành. Điều này cho thấy Alameda đang sử dụng tài sản không thanh khoản, dễ biến động, làm tài sản thế chấp. Thị trường lập tức phản ứng mạnh.

Binance, đối thủ lớn nhất của FTX, thông báo sẽ bán toàn bộ lượng FTT đang nắm giữ. Nhà đầu tư hoảng loạn rút tiền khỏi FTX. Trong vài ngày, sàn bị rút hàng tỷ USD. Thanh khoản cạn kiệt. FTX nộp đơn phá sản ngày 11/11/2022. Sam từ CEO tỷ phú trở thành bị can hình sự chỉ trong vòng chưa đầy một tuần.

Những cáo buộc và phiên toà lịch sử

Các cơ quan điều tra Mỹ cáo buộc Sam Bankman-Fried đã lừa đảo hàng tỷ USD tiền gửi của khách hàng, chuyển từ FTX sang Alameda để đầu tư rủi ro, tài trợ chính trị, và chi tiêu cá nhân. Trong đó có cả việc mua bất động sản ở Bahamas, chi hàng trăm triệu USD để “lobby” các chính trị gia và chi cho các chiến dịch marketing.

Trong phiên tòa kéo dài cuối năm 2023, nhiều cựu lãnh đạo FTX và Alameda đã ra làm chứng chống lại Sam. Caroline Ellison – CEO Alameda và cũng là bạn gái cũ của Sam – khai rằng SBF đã chỉ đạo trực tiếp các hành vi gian lận.

Tháng 3/2024, tòa án Mỹ tuyên án 25 năm tù cho Sam Bankman-Fried. Một kết cục đen tối cho người từng được xem là “ông vua của crypto”.

Góc nhìn chuyên sâu: Hệ thống thất bại – không chỉ là lỗi của một cá nhân

Sự sụp đổ của FTX là hậu quả của một loạt sai lầm mang tính hệ thống, không chỉ nằm ở Sam:

• Thiếu minh bạch: FTX không tách biệt rõ ràng giữa tài sản của khách hàng và tài sản nội bộ. Điều này trái với quy chuẩn tài chính truyền thống, nhưng lại phổ biến trong thế giới crypto thời kỳ đầu.
  
  

• Niềm tin mù quáng: Các nhà đầu tư, quỹ mạo hiểm và người dùng đều “tin tưởng” vào hình tượng đạo đức và trí tuệ của Sam mà bỏ qua yếu tố kiểm soát rủi ro. Cả Sequoia Capital, SoftBank và nhiều tên tuổi lớn đã rót hàng trăm triệu USD mà không thẩm định kỹ lưỡng.
  
  

• Marketing và truyền thông: FTX chi hàng trăm triệu USD để mua quảng cáo trong các giải đấu thể thao, gắn tên tuổi với người nổi tiếng như Tom Brady, Gisele Bündchen… Tất cả tạo nên một “vỏ bọc” hoàn hảo cho lòng tham phía sau.
  
  

5. Bài học rút ra cho thế hệ crypto investor

(1) “Not your keys, not your coins”

Tiền trên sàn không phải là của bạn. Sau vụ FTX, rất nhiều nhà đầu tư mất trắng vì để toàn bộ tài sản trên sàn. Giữ coin trong ví lạnh (cold wallet) là điều tối quan trọng.

(2) Luôn nghi ngờ các “người hùng”

Đừng đầu tư chỉ vì bạn tin vào một cá nhân. Elon Musk, Do Kwon, CZ hay Sam – họ có thể giỏi, nhưng cũng có thể sai. Hệ thống minh bạch và kiểm soát mới là điều bảo vệ bạn.

(3) Quản trị là nền tảng

Một công ty dù công nghệ tốt đến đâu nhưng nếu không có bộ máy quản trị minh bạch, kiểm toán độc lập, và quy định rõ ràng thì sớm muộn cũng sẽ đổ vỡ.

(4) Quy định là con dao hai lưỡi

Nhiều người trong ngành phản đối việc Nhà nước can thiệp. Nhưng FTX chứng minh rằng: nếu không có luật lệ, thị trường sẽ hỗn loạn và nhà đầu tư là người chịu thiệt đầu tiên.

6. Kết luận: Crypto không chết, nhưng cần lớn lên

Sam Bankman-Fried không phải là người đầu tiên trong thế giới crypto thất bại vì lòng tham. Nhưng anh ta là biểu tượng rõ nét nhất cho sự chuyển đổi từ “giấc mơ dân chủ hóa tài chính” sang một cơn ác mộng của lòng tham, thiếu kiểm soát và sự ngây thơ của thị trường.

Sự sụp đổ của FTX khiến nhiều người mất niềm tin, nhưng cũng là cơ hội để thị trường crypto tái cấu trúc, trưởng thành hơn. Những mô hình minh bạch hơn, DeFi chuẩn mực hơn, hệ thống kiểm toán on-chain đang nổi lên. Crypto không chết, chỉ đang lột xác khỏi cái bóng của những người hùng tự phong như Sam.

Coin2140 nói gì?

Ở Coin2140, chúng tôi tin rằng mọi cú ngã trong thế giới tài chính đều ẩn chứa một bài học quý giá. Sự kiện FTX và SBF là lời nhắc nhở mạnh mẽ cho nhà đầu tư crypto Việt Nam: Hãy trang bị cho mình kiến thức – không phải cảm xúc. Đừng chạy theo idol, hãy chạy theo dữ liệu.