Trong thế giới blockchain, nơi sự minh bạch được tôn vinh như một đặc tính cốt lõi, vẫn tồn tại một dòng chảy ngầm mạnh mẽ theo đuổi một mục tiêu trái ngược: sự ẩn danh tuyệt đối. Nhu cầu về quyền riêng tư trong giao dịch tài chính không phải là mới, nhưng trong kỷ nguyên số, nó đã trở thành một bài toán công nghệ phức tạp và cũng đầy tranh cãi.
Các đồng token ẩn danh, hay "privacy coin", ra đời để giải quyết bài toán này, mang đến khả năng che giấu danh tính người gửi, người nhận và giá trị giao dịch. Tuy nhiên, chính khả năng này lại đặt chúng vào một vị thế tiến thoái lưỡng nan, vừa hấp dẫn những người theo chủ nghĩa tự do tài chính, vừa là mối lo ngại của các nhà quản lý.
Dù vậy, bỏ qua những tranh cãi, công nghệ đằng sau các privacy coin là những đột phá mật mã học đỉnh cao. Đây không chỉ là những đồng tiền số thông thường, chúng là những pháo đài kỹ thuật số được xây dựng để bảo vệ quyền riêng tư. Và chính ở khía cạnh công nghệ này, chúng ta bắt đầu thấy những tia sáng le lói về sự quan tâm từ các quỹ đầu tư hàng đầu thế giới, những tổ chức luôn tìm kiếm các công nghệ mang tính cách mạng.
Monero (XMR) và Zcash (ZEC): Hai trường phái của sự ẩn danh
Khi nói về privacy coin, không thể không nhắc đến hai "gã khổng lồ" đại diện cho hai triết lý hoàn toàn khác biệt: Monero (XMR) và Zcash (ZEC).
Monero (XMR)
Được xem là hình mẫu của sự ẩn danh tuyệt đối và mặc định. Mọi giao dịch trên mạng lưới Monero đều được tự động làm mờ bằng cách sử dụng một tổ hợp công nghệ tinh vi, bao gồm "chữ ký vòng" (ring signatures) để trộn lẫn giao dịch của người gửi với nhiều giao dịch khác, và "địa chỉ ẩn" (stealth addresses) để tạo ra một địa chỉ dùng một lần cho mỗi giao dịch, khiến người ngoài không thể liên kết các giao dịch khác nhau về cùng một người nhận.
Giá của token XMR (Monero). Biểu đồ: TradingView
Với Monero, quyền riêng tư không phải là một lựa chọn, mà là một tiêu chuẩn bắt buộc. Triết lý "ẩn danh mặc định" này mang lại cho XMR khả năng chống kiểm duyệt và theo dõi gần như hoàn hảo, biến nó thành đồng tiền yêu thích của những ai đặt quyền riêng tư lên trên hết.
Zcash (ZEC)
Để tiếp cận vấn đề theo một cách linh hoạt hơn. Zcash mang đến cho người dùng một sự lựa chọn: giao dịch công khai hoặc giao dịch ẩn danh. Nó vận hành hai loại địa chỉ song song: địa chỉ "t" (transparent) hoạt động giống như Bitcoin, nơi mọi thông tin giao dịch đều minh bạch trên blockchain, và địa chỉ "z" (shielded) cho phép các giao dịch được che chắn hoàn toàn.
Giá của token ZEC (Zcash). Biểu đồ: TradingView
Phép màu đằng sau các giao dịch được che chắn của Zcash đến từ một công nghệ mật mã học đột phá có tên là "bằng chứng không kiến thức" (Zero-Knowledge Proofs), cụ thể là zk-SNARKs. Công nghệ này cho phép một bên chứng minh cho bên kia rằng một tuyên bố là đúng mà không cần tiết lộ bất kỳ thông tin nào ngoài tính xác thực của tuyên bố đó.
Nói cách khác, mạng lưới có thể xác thực một giao dịch là hợp lệ (người gửi có đủ tiền, không có gian lận) mà không cần biết người gửi, người nhận hay số tiền được chuyển là bao nhiêu.
Dự phóng về sự chấp nhận của các quỹ đầu tư
Bề ngoài, có vẻ như các quỹ đầu tư hàng đầu sẽ tránh xa các privacy coin như một vùng đất cấm, do những rủi ro pháp lý và áp lực từ các cơ quan chống rửa tiền (AML). Thực tế, đối với một đồng coin như Monero, cánh cửa để được các quỹ lớn như BlackRock, Fidelity hay a16z trực tiếp đầu tư gần như đã khép lại.
Sự ẩn danh mặc định và không thể truy vết của nó là một "lá cờ đỏ" đối với các nhà quản lý, khiến hàng loạt sàn giao dịch lớn phải hủy niêm yết để tuân thủ quy định. Các quỹ đầu tư hoạt động trong khuôn khổ pháp lý chặt chẽ không thể mạo hiểm với một tài sản mà bản chất của nó là chống lại sự giám sát.
Tuy nhiên, câu chuyện của Zcash (ZEC) lại hoàn toàn khác, và đây chính là nơi chúng ta có thể dự phóng một tương lai tươi sáng hơn. Sự quan tâm của các quỹ đầu tư không nằm ở bản thân đồng ZEC với tư cách là một "privacy coin", mà nằm ở công nghệ nền tảng mang tính cách mạng của nó: Zero-Knowledge Proofs (ZKP).
Các quỹ đầu tư mạo hiểm sừng sỏ nhất Thung lũng Silicon, như Andreessen Horowitz (a16z) và Paradigm, đã và đang đặt cược rất lớn vào tương lai của công nghệ ZKP. Họ nhận ra rằng ZKP không chỉ dùng để che giấu giao dịch.
Zero-knowledge proof systems from theory to practice -have been decades in the making, so for the first time in our canons series we have included a part two within: a reading list by topic & chronology, annotated with commentary ↓https://t.co/khRQkhcaqI pic.twitter.com/U9P1A8gvZD
— a16z crypto (@a16zcrypto) September 16, 2022
10 Incredible resources for all-things ZK Proofs. 🧵
— a16z crypto (@a16zcrypto) September 28, 2022
a16z là quỹ tầm cỡ trong lĩnh vực crypto đã từ lâu họ đã rất quan tâm và muốn phát triển công nghệ ZKP.
Nó là chìa khóa để giải quyết một trong những vấn đề lớn nhất của blockchain: khả năng mở rộng (scalability) và quyền riêng tư trong các ứng dụng phức tạp hơn như tài chính doanh nghiệp, nhận dạng số và bỏ phiếu điện tử.
A16z thậm chí còn công khai lập luận rằng ZKP chính là giải pháp để dung hòa giữa quyền riêng tư của người dùng và yêu cầu tuân thủ của các nhà quản lý. Công nghệ này có thể cho phép một người dùng chứng minh rằng tiền của họ đến từ một nguồn hợp pháp mà không cần phải tiết lộ toàn bộ lịch sử giao dịch của mình.
Sự linh hoạt của Zcash với hai loại địa chỉ "công khai" và "riêng tư" cũng là một điểm cộng chiến lược. Nó cung cấp một con đường tiềm năng cho sự tuân thủ. Các tổ chức có thể sử dụng các địa chỉ công khai để giao dịch với các đối tác được quản lý, trong khi vẫn có thể tận dụng các địa chỉ riêng tư cho các giao dịch nội bộ hoặc các hoạt động đòi hỏi tính bảo mật thương mại cao.
Minh chứng rõ ràng nhất cho sự chấp nhận này là sự tồn tại của Grayscale Zcash Trust (ZCSH). Grayscale là một trong những công ty quản lý tài sản kỹ thuật số lớn nhất thế giới, chuyên cung cấp các sản phẩm đầu tư cho các nhà đầu tư tổ chức. Việc họ tạo ra và duy trì một quỹ tín thác cho Zcash cho thấy đã có nhuang cầu từ các nhà đầu tư được công nhận muốn tiếp cận với tài sản này trong một khuôn khổ được quản lý.
Are you familiar with Zcash? $ZEC is a privacy-enhanced store of value for the digital economy https://t.co/U63DET260H pic.twitter.com/zDh3fbPMC0
— Grayscale (@Grayscale) July 5, 2019
Grayscale nói về ZCSH.
Vì vậy, có thể dự phóng rằng, các quỹ đầu tư hàng đầu sẽ không "đổ tiền" vào các đồng token ẩn danh một cách bừa bãi. Họ sẽ không chọn Monero. Thay vào đó, họ sẽ đầu tư một cách chiến lược vào những dự án như Zcash, không chỉ vì tiềm năng giá trị của đồng token, mà chủ yếu là để nắm bắt tương lai của công nghệ ZKP.
Họ không xem Zcash như một công cụ để trốn tránh, mà là một phòng thí nghiệm tiên phong cho một thế hệ internet mới, nơi quyền riêng tư và sự xác minh có thể cùng tồn tại một cách hài hòa, mở ra vô số ứng dụng cho cả thế giới tài chính truyền thống và phi tập trung. Canh bạc của họ không nằm ở sự ẩn danh, mà nằm ở công nghệ kiến tạo nên sự ẩn danh đó.
