Trong kỷ nguyên số hóa, các mô hình kinh doanh và huy động vốn truyền thống đang đối mặt với những thách thức và cơ hội chưa từng có. Giữa bối cảnh đó, token, một sản phẩm của công nghệ blockchain, nổi lên như một phương thức huy động vốn linh hoạt, hiệu quả và đầy tiềm năng, trực tiếp cạnh tranh với hình thức phát hành cổ phiếu truyền thống (IPO).
Mặc dù cổ phiếu vẫn là một công cụ huy động vốn phổ biến, việc phát hành token mang lại những lợi ích vượt trội về khả năng tiếp cận, thanh khoản, chi phí và sự gắn kết cộng đồng, khiến nó trở thành một lựa chọn chiến lược đáng cân nhắc cho các công ty hiện đại.
Bài viết này sẽ đi sâu phân tích những lý do cốt lõi tại sao các công ty, đặc biệt là các startup công nghệ, nên xem xét việc phát hành token thay vì cổ phiếu, đồng thời đánh giá những rủi ro và bối cảnh pháp lý đang dần định hình tại các quốc gia trên thế giới.
Đọc thêm: Top 4 giao thức uy tín hàng đầu trong thế giới DeFi
Phá vỡ rào cản, mở cửa dòng vốn toàn cầu
Một trong những ưu điểm vượt trội và mang tính cách mạng nhất của token so với cổ phiếu là khả năng dân chủ hóa và toàn cầu hóa việc huy động vốn.
Tiếp cận không biên giới
Quy trình phát hành cổ phiếu lần đầu ra công chúng (IPO) là một sân chơi mang tính địa phương và đầy rào cản. Các công ty thường bị giới hạn bởi các quy định của sàn giao dịch chứng khoán tại quốc gia của họ, và các nhà đầu tư quốc tế muốn tham gia phải vượt qua vô số thủ tục pháp lý và tài chính phức tạp.
Ngược lại, việc phát hành token (thông qua Security Token Offering - STO, hoặc Initial Coin Offering - ICO) diễn ra trên nền tảng blockchain, một mạng lưới phi tập trung toàn cầu. Điều này cho phép một công ty ở các quốc gia trên thế giới có thể dễ dàng huy động vốn từ các nhà đầu tư ở Hoa Kỳ, Châu Âu hay bất kỳ đâu trên thế giới chỉ với một vài thao tác. Rào cản địa lý gần như bị xóa bỏ, mở ra một bể vốn tiềm năng khổng lồ mà các đợt IPO truyền thống khó lòng sánh được.
Phân mảnh hóa quyền sở hữu
Cổ phiếu truyền thống thường có mệnh giá cao, gây khó khăn cho các nhà đầu tư nhỏ lẻ. Token giải quyết vấn đề này một cách triệt để thông qua quyền sở hữu phân mảnh (fractional ownership). Một tài sản có giá trị lớn, chẳng hạn như một bất động sản hay một cổ phần của công ty, có thể được "token hóa" thành hàng triệu đơn vị nhỏ hơn.
Ví dụ, thay vì phải bỏ ra hàng chục ngàn đô la để mua một cổ phiếu của một công ty lớn, nhà đầu tư có thể chỉ cần vài đô la để sở hữu một phần nhỏ của token đại diện cho cổ phần đó. Điều này không chỉ hạ thấp rào cản đầu tư mà còn tăng đáng kể tính thanh khoản cho tài sản.
Các trường hợp thành công trong việc token hóa bất động sản như của St. Regis Aspen Resort ở Hoa Kỳ đã chứng minh tính hiệu quả của mô hình này, cho phép các nhà đầu tư nhỏ lẻ tham gia vào một thị trường trước đây vốn chỉ dành cho giới siêu giàu.
Tối ưu hóa hiệu quả - Nhanh hơn, rẻ hơn và minh bạch hơn
So với quy trình IPO, việc phát hành token mang lại hiệu quả vượt trội về mặt chi phí, thời gian và sự minh bạch trong quản trị.
Cắt giảm chi phí trung gian
Quá trình IPO là một "cỗ máy" đắt đỏ, tiêu tốn của doanh nghiệp một khoản chi phí khổng lồ cho các bên trung gian như ngân hàng đầu tư (phí bảo lãnh phát hành có thể lên tới 4-7% tổng giá trị đợt IPO), luật sư, kiểm toán viên và các cơ quan quản lý. Toàn bộ quá trình này có thể kéo dài từ 6 tháng đến hơn một năm với hàng loạt thủ tục giấy tờ phức tạp.
Phát hành token, đặc biệt là STO, tuy vẫn cần tuân thủ các quy định pháp lý, nhưng lại loại bỏ phần lớn các khâu trung gian tốn kém. Hợp đồng thông minh (smart contract) trên blockchain có thể tự động hóa nhiều quy trình, từ việc xác minh nhà đầu tư (KYC/AML) đến phân phối token và ghi nhận quyền sở hữu. Điều này giúp giảm đáng kể chi phí và rút ngắn thời gian huy động vốn xuống chỉ còn vài tuần hoặc vài tháng.
Tự động hóa quản trị doanh nghiệp
Sức mạnh của token không chỉ dừng lại ở việc huy động vốn mà còn nằm ở khả năng lập trình hóa (programmability) thông qua hợp đồng thông minh. Các quyền lợi của cổ đông như nhận cổ tức, biểu quyết, hay các lịch trình phân bổ (vesting schedules) cho nhân viên và nhà đầu tư ban đầu có thể được mã hóa trực tiếp vào trong token.
Ví dụ, việc trả cổ tức có thể được tự động hóa hoàn toàn: hợp đồng thông minh sẽ tự động chuyển lợi nhuận đến ví của các chủ sở hữu token theo tỷ lệ nắm giữ vào một ngày định trước. Điều này giúp loại bỏ các quy trình hành chính rườm rà, giảm thiểu sai sót và tăng cường tính minh bạch. Mọi giao dịch và quyền biểu quyết đều được ghi lại trên blockchain, không thể bị thay đổi hay gian lận, tạo ra một hệ thống quản trị doanh nghiệp hiệu quả và đáng tin cậy hơn.
Quá trình chuyển giao tài sản thực lên nền tảng blockchain hay còn được gọi là token hóa tài sản thực, đây cũng là cách các công ty truyền thống lẫn Web3 dùng để huy động vốn xuyên quốc gia.
Xây dựng cộng đồng
Một trong những khác biệt chiến lược sâu sắc nhất giữa token và cổ phiếu là khả năng xây dựng và gắn kết cộng đồng.
Cổ phiếu tạo ra mối quan hệ thuần túy tài chính giữa công ty và nhà đầu tư. Trong khi đó, token (đặc biệt là Utility Token - Token tiện ích) có thể tạo ra một hệ sinh thái nơi nhà đầu tư cũng chính là người dùng, người ủng hộ và người góp phần vào sự phát triển của dự án.
Khi một người sở hữu utility token, họ không chỉ có lợi ích tài chính từ việc tăng giá của token mà còn có thể sử dụng nó để truy cập vào sản phẩm, dịch vụ, hoặc có quyền tham gia quản trị dự án. Điều này tạo ra một "hiệu ứng mạng lưới" mạnh mẽ: càng nhiều người sử dụng token, giá trị của hệ sinh thái càng tăng, từ đó thu hút thêm người dùng và nhà đầu tư mới.
Mối quan hệ này sâu sắc hơn nhiều so với việc chỉ đơn thuần nắm giữ cổ phiếu. Các nhà đầu tư trở thành những "đại sứ thương hiệu", tích cực quảng bá và đóng góp cho sự thành công của dự án vì lợi ích của chính họ.
Thách thức, rủi ro và bối cảnh pháp lý tại các quốc gia trên thế giới
Việc chuyển đổi từ phát hành cổ phiếu sang token để huy động vốn mở ra nhiều cơ hội nhưng cũng đặt các công ty trước một ma trận thách thức về pháp lý và hàng loạt rủi ro vận hành trên toàn cầu. Môi trường pháp lý không đồng nhất giữa các quốc gia chính là rào cản lớn nhất, buộc doanh nghiệp phải đối mặt với sự phức tạp và tốn kém để đảm bảo tuân thủ.
Thách thức cốt lõi nằm ở việc mỗi quốc gia lại có một cách tiếp cận khác nhau trong việc phân loại token. Tại Hoa Kỳ, ủy ban chứng khoán và giao dịch (SEC) áp dụng bài kiểm tra Howey để xác định một token có phải là chứng khoán hay không. Nếu một token được mua với kỳ vọng thu lợi nhuận từ nỗ lực của người khác, nó sẽ bị coi là chứng khoán và phải tuân thủ các quy định đăng ký cực kỳ nghiêm ngặt, điều đã khiến vô số dự án phải chịu phạt nặng.
Trong khi đó, tại liên minh châu Âu, khung pháp lý MiCA đã tạo ra một bộ quy tắc chung cho 27 quốc gia thành viên. MiCA phân loại token thành nhiều loại khác nhau như token tiện ích hay token tiền điện tử, mỗi loại có một bộ quy tắc riêng. Điều này mang lại sự rõ ràng nhưng cũng đòi hỏi sự tuân thủ chặt chẽ. Một cách tiếp cận khác đến từ Thụy Sĩ, nơi cơ quan giám sát thị trường tài chính (FINMA) phân loại token một cách linh hoạt dựa trên chức năng kinh tế của chúng là thanh toán, tiện ích hay tài sản.
Tương tự, Singapore cũng tập trung vào bản chất của token, nếu nó có đặc tính của chứng khoán thì sẽ bị quản lý như chứng khoán. Sự không đồng nhất này buộc các công ty phải tiến hành phân tích pháp lý tốn kém ở từng thị trường mục tiêu.
Bên cạnh đó, do tính chất ẩn danh và giao dịch xuyên biên giới, các cơ quan quản lý trên toàn thế giới đều yêu cầu các nhà phát hành phải triển khai quy trình chống rửa tiền (AML) và xác minh danh tính khách hàng (KYC) một cách nghiêm ngặt. Việc này không chỉ làm tăng chi phí vận hành mà còn đi ngược lại một phần triết lý phi tập trung của cộng đồng tiền mã hóa.
Ngoài thách thức pháp lý, các công ty còn phải đối mặt với những rủi ro cố hữu của thị trường tài sản số. Thị trường này nổi tiếng với sự biến động giá cả cực lớn, có thể ảnh hưởng tiêu cực đến nguồn vốn của công ty và tài sản của nhà đầu tư. Rủi ro về an ninh mạng cũng là một mối đe dọa thường trực, khi các lỗ hổng trong hợp đồng thông minh hay các cuộc tấn công vào sàn giao dịch có thể dẫn đến thiệt hại tài chính không thể khắc phục.
Hơn nữa, không phải token nào sau khi phát hành cũng có tính thanh khoản cao, khiến nhà đầu tư gặp khó trong việc giao dịch. Cuối cùng, lịch sử của thị trường đã chứng kiến nhiều dự án lừa đảo, vì vậy các công ty hợp pháp phải nỗ lực rất nhiều để xây dựng niềm tin và bảo vệ danh tiếng của mình trước bất kỳ sai sót nào.
Đọc thêm: Chiến lược Bitcoin quốc gia là gì? Xu hướng tích lũy Bitcoin của các quốc gia
Kết luận
Việc lựa chọn giữa phát hành token và cổ phiếu không đơn thuần là một quyết định về tài chính, mà còn là một quyết định chiến lược về mô hình kinh doanh, cách thức tiếp cận thị trường và xây dựng cộng đồng. Cổ phiếu, với lịch sử hàng trăm năm, đại diện cho sự ổn định và một khuôn khổ pháp lý rõ ràng. Tuy nhiên, token đại diện cho tương lai: một phương thức huy động vốn linh hoạt hơn, hiệu quả hơn về chi phí, có khả năng tiếp cận toàn cầu và tạo ra sự gắn kết sâu sắc với cộng đồng.
Đối với các công ty hiện đại, đặc biệt là những doanh nghiệp trong lĩnh vực công nghệ và đổi mới sáng tạo, việc phát hành token không chỉ là một cách để huy động vốn, mà còn là một công cụ mạnh mẽ để xây dựng một hệ sinh thái tự vận hành, thu hút người dùng và tạo ra lợi thế cạnh tranh bền vững trong nền kinh tế số. Với việc khung pháp lý tại các quốc gia trên thế giới đang dần được định hình, cánh cửa cho các doanh nghiệp tận dụng mô hình huy động vốn tiên tiến này đang ngày càng rộng mở.
